وضعیت ژئوپولتیک بسطام از نظر موقعیت جغرافیایی و ارتباطی

تقسیمات کشوری ایران به دوره داریوش اول هخامنشی مقارن با قرن پنجم پیش از

میلاد مسیح باز می گردد.

انوشیروان نیز اولین گامی که در تقسیمات کشوری برداشت تقسیم کشور، به چهار ایالت استان بزرگ به شرح زیر بود:

۱.شرق (خراسان و کرمان)

۲. غرب (عراق و بین النهرین)

٣. شمال (ارمنستان و آذربایجان)

۴. جنوب (فارس و خوزستان).

شاهراه اشکانی از سوی بخش های غربی ابر شهر، خوارنه و مکینه (قومس) و به گفته بطلمیوس سمینه (سمنان) به هیرکانیه می رسید. سمنان احتمالا ایستگاهی میان آپامیه (خوار) و چهار راه هکاتم پولیس (دامغان) بوده است این شهر سلوکی، پارتی، ساسانی، به منزله کلید و مرکز شبکه دفاعی بود. یزدگرد دوم آنجا را پایگاه نیرومند مرزی، در آن گوشه برای جلوگیری از پورشهای غارتگر ساخت. راه از آنجا به قومس از طریق بسطام ادامه می یافت.؟

در گذشته راه هایی که از خراسان و قهستان می گذشت یکی شاهراه بزرگ خراسان بود که . آن طرف بسطام، داخل خاک خراسان می شد و از آن جا تا نیشابور دو شاخه می گشت: راه شمالی یعنی راه کاروانی از بسطام به جاجرم می رفت و جلگه جوین را طی کرده از «از ادوار عاشت و به نیشابور می رسید. تمام این راه را حمدالله مستوفی و قسمتی از آن را اصطخرى و ابن حوقل وصف کرده اند. راه جنوبی که کوتاه تر از راه شمالی بود راه جایاری بود که به نیشابور منتهی می شد این راه از بذش در دو فرسخی بسطام آغاز گردیده از دامنه جبال می گذشت و کویر را در سمت راست می گذراند و به اسد آباد [عباس آباد میامی می رسید، سپس از بهمن آباد یا مزینان عبور می کرد و در آن جا شاخه ای منشعب شده به آزادوار می رفت، اما راه اصلی هم چنان به طرف شرق سیر می کرد و از سبزوار گذشته به نیشابور می رسید. ایالت بسطام و شاهرود از دهملا شروع می شد و به عباس آباد منتهی میشد.؟

راههای مواصلاتی و ارتباطی قدیم شاهرود و منطقه پشت بسطام به مازندران و طبرستان از سه طریق بوده است:

۱- از راه قلعه نوخرقان و غرب روستای ابر به سر کوه و شیرنوا با رباطهای رفاهی بین راه

۲- از راه بالا سر میغان به سیاه مرگو و استان و رحمت آباد و فاضل آباد که راه پیاده و چارپاداری گفته میشود

٣- از راه شاهکوه بالا و چهار باغ به گرگان

راهی از شاهرود به شمال خراسان می رود از طریق بسطام و جاجرم و دره اسفراین، که در قرون وسطی شهری به همین نام در آنجا بوده و راهی جداگانه گرگان را به بسطام مربوط می ساخت. سرانجام راهی از بسطام از طریق جاجرم به سوی سرحدات شمالی خراسان و سواحل اترک و خان نشین های کرد بجنورد و قوچان و دره گز میرود.۴ راه ابریشم معروف که شاهراه ارتباط شرق و غرب ایران از قدیم الایام بوده این جاده از سراسر ایالت قومس و شهرهای سمنان و دامغان و بسطام عبور می کرده است.ه

پس از استقرار مشروطیت در ایران نیز بر اساس قانون تشکیل ایالات و ولایات در سال ۱۳۲۵ هجری قمری)، ایران به چهار ایالت (آذربایجان، کرمان، بلوچستان، فارس و بنادر خراسان و سیستان و چندین ولایت تقسیم گردید. شهرستان های سمنان و دامغان و شاهرود و بخشها و دهستانهای تابعه آن جزء ایالت قومس بوده اند، ولی سپس از نظر تقسیمات کشوری جدید این ایالت به نام «فرمانداری کل سمنان» نامیده شد.

در آبان ماه ۱۳۴۵ شمسی ایران از نظر تقسیمات کشوری به ۱۳ استان و ۸ فرمانداری کل تقسیم شد که مجموعا ۱۴۶ شهرستان داشت و فرمانداری کل سمنان شامل سمنان (مرکز فرمانداری کل)، شاهرود (بسطام و …) و دامغان بوده است.

فرمانداری کل سمنان در حدود ۸۱۵۹۸ کیلومتر مربع مساحت دارد و بین ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۴۷ دقیقه تا ۵۷ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است.

استان سمنان در سال ۱۳۸۵، دامغان ۲ بخش و ۳ شهر، سمنان ۳ بخش و ۴ شهر، شاهرود ۴ بخش و ۶ شهر، گرمسار ۳ بخش و ۳ شهر داشته است.

مساحت استان سمنان ۹۷۴۹۱ کیلومتر مربع و ۵.۹۹درصد مساحت کل کشور را داشته است. استان سمنان هم اکنون (۱۳۹۴) دارای ۸ شهرستان، ۲۰ شهر، ۱۵ بخش و ۳۱ دهستان است.

استان سمنان در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده، که ارتفاع آن از شمال به جنوب کاسته شده و بالاخره به دشت کویر ختم می شود. شهرستان های تابعه این استان عبارت است از: گرمسار، دامغان، سمنان، شاهرود، میامی، سرخه، مهدی شهر و آرادان.